خرده اندیشه
نوشته‌ها، ترجمه‌ها و اندکی از اندیشه‌های پراکنده‌ی منخرده اندیشه
نوشته‌ها، ترجمه‌ها و اندکی از اندیشه‌های پراکنده‌ی مندرباره من
تمامی حقوق محفوظ و متعلق به صاحب وبلاگ است.
در این وب‌گاه، نوشته‌ها، برگردان‌ها به پارسی، سفرنامه‌ها و شاید خرده اندیشه‌هایی به قلم من نوشته می‌شود. بنا بر قانون حمایت از حقوق مولفان، مصوب ۱۱ دی ماه ۱۳۴۸، نقل تمام یا بخشی از مطالبی که به قلم و یا ترجمه‌ی صاحب اثر در این وب‌گاه نوشته می‌شود در نشریات کاغذی یا رسانه‌های دیجیتال ممنوع است. بازنشر تنها با اطلاع و اجازه‌ی صاحب اثر و مدیر وبلاگ ممکن است.
ادامه...
چرا به جای کمربند سیارکها، یک سیاره وجود ندارد؟
چرا به جای کمربند سیارکها، یک سیاره وجود ندارد؟
نوشته: فریزر کین، 11 ژوئن 2014
برگردان: محمد علیزاده
فضای بسیار بزرگ و شگفتی میان سیاره‌ی بهرام و مشتری وجود دارد که از تعدادی قلوه سنگ پر شده است. چرا این کمربند سیارکی مانند دیگر سیاره‌های منظومه‌ی خورشیدی به یک سیاره دگرگون نشده است؟
در ورای مدار بهرام، کمربند گسترده‌ی سیارکی با مجموعه‌ای بزرگی از تکه‌های سنگ و یخ گسترده شده که باقی‌مانده‌ی ریخت‌گیری سامانه‌ی خورشیدی است. این پهنه از واحد 2 نجومی آغاز و تا واحد 4 نجومی ادامه می‌یابد( Astronomical Unit یا واحد نجومی برابر با فاصله‌ی زمین تا خورشید و در حدود 150 میلیون کیلومتر است.) اندازه‌ی اجرام درون کمربند سیارکی از خرده سنگهایی بسیار کوچک تا سیارک سرس با قطر 950 کیلومتر متغیر است.
آنچه در فیلم‌های جنگ ستارگان و دیگر فیلم‌های علمی‌تخیلی از کمربند سیارکی نشان داده شده، سراسر اشتباه است. فاصله‌ی اجرام درون کمربند از همدیگر، صدها هزار کیلومتر است. در نتیجه نه پرواز از میان آنها خطرناک است و نه هیچ گونه برتری نظامی برای فضاپیماهایی که درون آن پرواز می‌کنند دارد.
چه اندازه از جرم کیهان از سیاه‌چاله ساخته شده است؟
چه اندازه از جرم کیهان از سیاه‌چاله ساخته شده است؟
نوشته‌ی: فریزر کین، ژوئن 2014
برگردان: محمد علیزاده
در جهانی که اینک می‌شناسیم دو گونه سیاه‌چاله وجود دارد: سیاه‌چاله‌های باجرم ستاره‌ای که از ستارگان هیولاوش و بسیار پرجرم ریخت یافته‌اند و سیاه‌چاله‌های ابرپرجرم که در مرکز کهکشانها وجود دارند.
یکی از هر 1000 ستاره در کیهان، جرم کافی دارد که در هنگام مرگ به سیاه‌چاله دگرگون شود. کهکشان راه شیری یکصد میلیارد ستاره دارد که یعنی ممکن است یکصد میلیون سیاه‌چاله‌ی با جرم ستاره‌ای را به وجود آورد. با توجه به این که یکصد میلیارد کهکشان در جهان قابل مشاهده وجود دارد، پس باید تعداد بی‌شماری سیاه‌چاله نیز وجود داشته باشد. در واقع کیهان شناسان با محاسبات ریاضی به این نتیجه رسیده‌اند که تقریبا در هر ثانیه یک سیاه‌چاله به وجود می‌آید. به بیان دیگر، در حدود یک هزارم از کیهان شناخته شده و قابل مشاهده را سیاه‌چاله‌های با جرم ستاره‌ای انباشته‌اند.
داستان سیاه‌چاله‌های ابرپرجرم اندکی دیگرگون است. سیاه‌چاله‌ی مرکزی کهکشان راه شیری خودمان در حدود 26000 سال نوری از ما دور است. کیهان شناسان از این سیاه‌چاله با نام رسمی Sagittarius A-star یاد می‌کنند. ولی به جای این نام رسمی، در این نوشته نام آن را مثلا "کماندار" می‌گذاریم. و برای این که بدانید چرا به این سیاه‌چاله ابرپرجرم می‌گویند، کافیست بدانید که جرم کماندار 4/1 میلیون برابر جرم خورشید است. کماندار بسیار هیولاپیکر و ترسناک است. تنها می‌توان آن چه را که در نواحی پیرامونیِ این سیاه‌چاله‌ی بسیار پهن‌پیکر رخ می‌دهد را پنداشت. به نظر شما چند درصد از جرم کهکشان راه شیری از این سیاه‌چاله است؟
آب در ستارگان دنباله‌دار
نوشته: محمد علیزاده
آیا می‌دانید بیشتر ستارگان دنباله‌دار دارای مقدار فراوانی آب هستند. دنبالۀ یک دنباله‌دار نیز با نزدیک شدن به خورشید و آب شدنِ یخِ آن ریخت می‌گیرد. حال اگر بتوان یک دنباله‌دار را از راه خود منحرف کرد تا به مدار یک سیاره مانند بهرام وارد شده و به دور آن، جوری گردش کند که زاویۀ سقوطش اندک باشد و در بازۀ زمانیِ درازدوره و با چرخشهای زیاد به سطح برسد، آنگاه زمان کافی برای بخار شدنِ آن دنباله‌دار در هواسپهر وجود خواهد داشت و چون اندازۀ زیادی از آن دنباله‌دار را آب تشکیل داده، پس بخار آب به هواسپهر وارد شده و سپس آب به رویۀ بهرام فروخواهد ریخت. همچنین با به وجود آمدن هواسپهرِ پرمایه‌تر، سیاره گرم‌تر شده و با وجودِ بخار آب، رَوَند اکسیژن‌سازی هم آغاز خواهد شد. این که خود دنباله‌دار چگونه دارای آب است، گمانه‌زنی‌های بسیاری شده است، اما در یکی از تازه‌ترین یافته‌ها، ستاره‌شناسان دریافته‌اند که برخی از ستارگان به فضای بیرون، گلوله‌های آب پرتاب می‌کنند. این گلوله‌ها با ورود به فضای میان‌ستاره‌ای یخ می‌بندد و در گذار خود، به دام گرانش یک ستاره افتاده و به دور آن چرخش می‌کند. شاید آبِ موجود در سیارۀ ما هم با یکی از همین گلوله‌ها آمده باشد.
بررسی یافته‌های تازۀ فضاپیمای کپلر
بررسی یافته‌های تازۀ فضاپیمای کپلر
تالیف: محمد علیزاده
این نوشتار پیش از این در مجله‌ی دانشمند به چاپ رسیده است.
در این تصویر هنری (البته به جز زمین)، بزرگی سیاره‌های یافت شده در مدار زیست‌پذیر توسط فضاپیمای کپلر نمایش داده شده است. نام آنها به ترتیب از چپ به راست: کپلر 22 بی، کپلر 69 سی، کپلر 62 ای، کپلر 62 اف و زمین.
بیش چهار سال از ماموریت فضاپیمای کپلر می‌گذرد. فضاپیمایی که در تاریخ 5 مارس 2009 از پایگاه فضایی کیپ کاناورال در ایالت فلوریدا به فضا پرتاب شد. این فضاپیما که در واقع یک تلسکوپ فضایی است، حدود یک تن وزن دارد و قطر آیینه اصلی آن 95 سانتی متر است و یک دوربین 95 مگاپیکسل با حساسیت بسیار بالا به نور بر روی آن نصب شده است. هزینۀ ساخت این تلسکوپ فضایی در حدود نیم میلیارد دلار بوده است. هدف از ساخت و پرتاب این فضاپیما، یافتن و بررسی سیاراتی است که در منطقۀ زیست‌پذیر، در حال گردش به دور خورشید هستند، یعنی مداری که نه آن چنان دور از خورشید باشد تا نور آن به اندازۀ کافی به سیاره نرسد و محیطی سرد و زیست‌ناپذیر را به وجود آورد و نه آن چنان نزدیک که از گرمای فراوان، سطح سیاره تفتان و سوزان شود و از همه مهمتر آن که آب در ریخت آبگون و مایع خود روی سیاره وجود داشته باشد. در منطقۀ زیست‌پذیرِ منظومۀ خورشیدی، به ترتیب سه سیارۀ زهره، زمین و بهرام به گرد خورشید می‌گردند که زهره در مدار پایینی و نزدیک به خورشیدِ منطقۀ زیست پذیر قرار یافته است و بهرام در نزدیکی‌های کران بیرونی. در هر سه سیاره امکان ریخت یافتن زندگی وجود داشته است، اما زهره و بهرام در درازای زمان، دچار ناخوشی‌های فراوانی شدند، جوری که زهره دارای اتمسفر و ابرهای به هم فشردۀ اسیدی شد و بهرام نیز اتمسفرش را از دست داد و آب سطح آن یا در فضا رها گشت و یا یخ زد و زیر سطح ناپدید شد.
ستاره‌شناسان، بزرگترین و دوردست‌ترین خزانۀ آب را در کیهان یافتند.
ستاره‌شناسان، بزرگترین و دوردست‌ترین خزانۀ آب را در کیهان یافتند.
برگردان: محمد علیزاده
یک اختروَش از سیاه‌چاله‌ای بسیار بزرگ نیرو می‌گیرد که آن نیز پیوسته و یکنواخت، گاز و غبار پیرامونش را به کام خود می‌کشاند. هم‌چنان که سیاه‌چاله، گاز و غبار را به درون خود فرومی‌کشاند، اختروَش انرژی بیکرانی را به بیرون فوران می‌کند. هر دو گروه ستاره‌شناسان، یک اختروَش ویژه را با نام APM 08279+5255 بررسی کردند، اختروَشی که سیاه‌چاله‌ای به اندازۀ 20 میلیارد بار پرجرم‌تر و یک هزار بار پرتوان‌تر از خورشید پرورانده است.
ستاره‌شناسان وجود بخار آب را حتا در دوردست‌ترین فاصله‌ها و حتا در نخستین روزهای پیدایش کیهان پیش‌بینی کرده بودند، اما پیشتر، آن را نیافته و وجودش را آشکار نساخته بودند. در کهکشان راه شیری، بخار آب وجود دارد، هرچند که اندازۀ آن، 4000 بار کمتر از این اختروَش است، زیرا بیشتر بخار آب موجود در راه شیری، به ریخت یخ است.
ده راز برتر ستارگان (بخش دوم)
ده راز برتر ستارگان
برگردان: محمد علیزاده
منبع: www.space.com
5 - انفجارهای ستارگان
رده‌ای تازه از ستارگان با نام "ستارگان رادیویی ناپایدار چرخشی"، Rotating Radio Transients فروزنده‌هایی بی‌ثبات و ناپایدار هستند. آنها ستارگان متراکم نوترونی سترگ و حجیمی هستند که به طور متناوب، رگبارهایی از امواج رادیویی به درازای دو میلی ثانیه و با فاصله‌هایی تاریک و پایدار با فاصلۀ زمانی سه ساعت به بیرون می‌فرستند. از آنجایی که این فوران‌ها زودگذر هستند، ستاره‌شناسان به منظور ردیابی این ستارگان رادیویی، باید این گذرهای ناگهانی امواج رادیویی را از امواج رادیویی تولید شده در روی زمین تمیز دهند. ممکن است در کهکشان راه شیری، صدها هزار ستاره از این دست وجود داشته باشد.
ده راز برتر ستارگان (بخش نخست)
ده راز برتر ستارگان
برگردان: محمد علیزاده
منبع: www.space.com
شبی پرستاره
برای بسیاری از کسانی که به آسمان خیره می‌شوند، آسمان شب شاید تنها پرده‌ای بسیار یکسان از نورهایی چشمک‌زن باشد. اما حقیقت امر این است که جهان از میلیاردها ستارۀ گوناگون و پر از شگفتی ریخت یافته است. از آتش‌بازی‌های ستارگان در قالب انفجار اَبَرنواَخترها تا سیاه‌چاله‌های نادیدنی؛ و ستاره‌شناسان رفته رفته درمی‌یابند ستارگان چگونه کار می‌کنند و چه چیزهایی موجب می‌شود هر یک از آنها نادر و یکتا باشند.
با تمام اینها، هنوز رازهایی بسیاری باقی است.
در این تصویر هنری، میدان مغناطیسی بسیار پرانرژی و نیز بسیار جوانِ یک خوشۀ ستاره‌ای با نام Westerlund 1 نشان داده شده است. این خوشۀ بی‌نظیر دربردارندۀ صدها ستارۀ بسیار بسیار پر جرم و سترگ است که درخشندگی بعضی از آنها، یک میلیون بار از خورشید ما بیشتر است.
10 - الماسهایی در آسمان
هنگامی که یک ستاره با جرمی برابر خورشید ما، سوخت هسته‌ای خود را به پایان می‌رساند، لایه‌های بیرونی خود را رها ساخته و از آن تنها یک هستۀ بسیار داغ با نام کوتولۀ سپید بر جای می‌ماند. دانشمندان می‌اندیشند که در درون یک کوتولۀ سپید، لایه‌ای با کلفتی کمابیش 50 کیلومتر از کربن و اکسیژن متبلور و بلورِش یافته مانند الماس وجود داشته باشد. در سال 2004، کوتولۀ سپیدی نزدیک صورت فلکی قنطورس یافتند که از کربن بلورش یافته ساخته شده است و 25 میلیارد میلیارد میلیارد تن وزن دارد.
ستارگان، چراغ‌های کیهانی (بخش دوم)
ستارگان، چراغ‌های کیهانی
نوشته: محمد علیزاده
سرگذشت شورانگیز یک ستاره
سرگذشت یک ستاره بسته به جرم آن است. عمرش هم چنین است. عمر ستارگان از چند میلیون تا چند میلیارد سال است. اکنون نیاز به یک نقطه‌ی آغاز داریم. آن آغازش در سحابی‌ها و در فضای میان ستاره‌ای است. چگالی میانه‌ی ماده در فضای میان ستاره‌ای چند اتم در هر سانتی متر مکعب و دما اندکی از صفر مطلق بیشتر است. چگالی سحابی‌ها چند هزار اتم در هر سانتی متر مکعب و دما هم کمی از صفر مطلق بالاتر است. سحابی‌های نخستین تنها از هیدروژن و اندکی هلیوم تشکیل شده بودند. باقی عناصر در هسته‌ی ستارگانِ پر جرمِ نخستین به وجود آمدند. سپس با کمک انفجارهای ابرنواختری و فوران‌های نواختری، این عناصر از هسته‌ی ستارگان به سحابی‌ها راه یافتند و در نتیجه ستارگان بعدی شامل درصد کمی از همه‌ی عناصر طبیعی دیگر شدند.
و اکنون سرگذشت یک ستاره:
الف) زایش (انباشتگی موضعی ماده‌ی سحابی):
حرکت‌های کوچک در درون سحابی موجب انباشتگی موضعی ماده می‌شود. نیروهای گرانش کمک بزرگی به انباشت ماده در نواحی فشرده می‌کنند و توده‌ی پیش‌ستاره‌ای را به وجود می‌آورند که تا یک میلیارد میلیارد میلیارد تن وزن دارند و این گونه، آماده‌ی زایش ستاره‌ای می‌شود. نخستین ستارگان شاید در ده میلیارد سال پیش زاییده شده باشند و هم اینک نیز در حال زایش هستند. این فرایند در سحابی‌ها که زایشگاه ستارگانند، پیوسته ادامه یافته و ستارگان تازه‌ای زاده می‌شوند.
ستارگان، چراغ‌های کیهانی (بخش نخست)
ستارگان، چراغ‌های کیهانی
نوشته: محمد علیزاده
برای دیدن عکس‌های بزرگتر، روی آنها کلیک کنید
ستارگان چراغ‌های کیهان هستند و در اندازه‌های گوناگون و روشنایی‌های دیگرگون وجود دارند اما شالوده‌ی همه‌ی آنها، گوی‌های داغِ گازی‌ای است که نیروشان از واکنش‌های هسته‌ای در هسته‌ی مرکزی تامین می‌شود. در واکنش‌های هسته‌ی ستارگان، هیدروژن مصرف و شکافته شده و بر اساس جرم آن ستاره و با نرخ‌های متفاوت، هلیوم و انرژی تولید می‌شود. دمای سطحی یک ستاره با پرتوِ نورِ بدست آمده از آن اندازه‌گیری می‌شود. اندازه‌گیری توده و جرم ستارگان به روش‌های نامستقیم هم ممکن است. می‌دانیم که گرانش با جرم رابطه‌ی مستقیم دارد؛ پُرجرم‌ترین ستاره‌ها، پُرنورترین نیز هستند، علت این است که در هسته‌ی این ستاره‌های بسیار بزرگ و به دلیل گرانش بسیار زیاد آنها، ماده با انباشتگی بسیار بالا، بسیار بسیار درهم فشرده شده است که باعث شتاب در واکنش‌های هسته‌ای می‌شود. اما شُکوه چنین ستاره‌هایی چندان دیرپا نیست. ستاره‌های غول‌پیکرِ آبی-سپید، سوخت هسته‌ای خود را در مدت کوتاهی در سنجه‌ی ستاره‌ای و در حدود ده میلیون سال به پایان می‌رسانند.
کهکشان راه شیری با میلیاردها ستاره‌اش بر فراز صحرای آتاکاما در شیلی. در سمت چپ و پایین، دو ابر ماژلانی هم دیده می‌شوند
از سویی ستاره‌های کم جرم‌تر، به آرامی و با تنگ چشمی و سخت‌گیری سوخت خود را مصرف می‌کنند. ستاره‌های کوچکِ نارنجی یا سرخ‌گون، شاید برای صدها میلیون سال به زندگیِ خود ادامه دهند. خورشید ما نیز ستاره‌ای زرد رنگ با جرمی متوسط است که با همین درخشندگیِ اکنونش، به مدت 4500 میلیون سال در حال تابیدن است و تابشش را تا 5000 میلیون سال دیگر که سوختش به پایان می‌رسد، ادامه خواهد داد. جرم یک ستاره، رابطه‌ی نزدیکی با درخشندگی‌اش دارد. بنابراین هرچه توده‌ی ستاره‌ای بیشتر باشد، پر نورتر و درخشنده‌تر نیز خواهد بود. ستارگان منبع انرژی نورانی و گرمایی هستند. بزرگی این انرژی از شگفتی‌های کیهان است. در هر دقیقه، هر سانتی متر مربع از سطح زمین که در راستای پرتو نور خورشید قرار دارد، 1/94 کالری انرژیِ نورانی و گرمایی دریافت می‌کند. این عدد، ثابت تابش خورشیدی نام دارد. خورشید به طور متوسط بر هر کیلومتر سطح زمین در حدود دو میلیون اسب بخار انرژی می‌دهد. شگفتاورتر اندازه‌ی انرژی‌ای است که تنها در یک سال به زمین می‌رسد و آن پنج میلیون برابر از تمامی انرژی‌ای که از ذغال سنگ، گاز، آب، نفت، انرژیِ هسته‌ای، باد و هر انرژی دیگری که در زمین تولید شود بیشتر است. شگفتی دیگر انرژی‌ای است که تنها در یک دقیقه از خورشید تابیده می‌شود و برابر است با عدد بسیار بزرگ 472300 میلیارد میلیارد اسب بخار! می‌دانید از عمر خورشید چقدر گذشته؟ عمر خورشید را به دقیقه تبدیل و در عدد بالا ضرب کنید. آیا عددی را که یافته‌اید، می‌توانید بخوانید؟ بسیار خوب، این را هم بدانید که زمین تنها یک دو میلیاردیوم از این انرژی را دریافت می‌کند. برای تولید این اندازه انرژی، خورشید در هر ثانیه در هسته‌ی خود 700 میلیون تن هیدروژن را به 695 میلیون تن هلیوم تبدیل می‌کند و باقی مانده به انرژی تبدیل می‌شود. این رقم در برابر جرم خورشید چنان ناچیز است که می‌تواند تا پنج میلیارد سال دیگر به زندگی ادامه دهد.
چه تعداد ستاره در جهان وجود دارد؟
چه تعداد ستاره در جهان وجود دارد؟
منبع: http://www.universetoday.com
برای دیدن اندازه‌ی بزرگ عکسها روی آنها کلیک کنید
هنگامی که به آسمان پر از ستاره‌ی شب نگاه می‌کنیم، ناخواسته به شمارش ستارگان می‌پردازیم. با چشم نامسلح و در شبی تاریک، تنها می‌توان چند هزار ستاره را دید. اما در سراسر کیهان چند ستاره وجود دارد؟ پیش از پرداختن پیرامون تعداد سترگ ستارگان، بگذارید بررسی کنیم که با ابزار موجود، چه تعداد ستاره را می‌توان شمرد.
کهکشان راه شیری
در یک آسمان تاریک و با چشمانی تیزبین، می‌توان ستارگانی با روشنایی قدر 6 را رصد کرد. اما برای به دست آوردن عددی دقیق از تعداد ستارگان، باید به هر دو نیم کره‌ی شمالی و جنوبی زمین سفر کرد، زیرا در هر نیم کره، تنها بخشی از آسمان را می‌توان دید. گذشته از این، باید شمارش را در چندین ماه انجام داد، زیرا در هر ماه، بخشی از آسمان توسط خورشید کدر می‌شود. اگر بینایی شما بسیار خوب باشد و در آسمان کاملا تاریک شب و در هر دو نیم کره‌ی شمالی و جنوبی و بدون وجود ماه در آسمان، ستارگان را شمارش کنید، می‌توانید کمابیش تا 9000 ستاره را ببینید و بشمرید.