خرده اندیشه
نوشته‌ها، ترجمه‌ها و اندکی از اندیشه‌های پراکنده‌ی منخرده اندیشه
نوشته‌ها، ترجمه‌ها و اندکی از اندیشه‌های پراکنده‌ی منرابطهی سن جهان و زمین با شیوه‌ی خبررسانی در ایران
بنابر آخرین نتیجه‌گیری‌های دانشمندان اخترفیزیک، سن جهان چیزی در حدود 13.8 میلیارد سال هست. سن سامانه‌ی خورشیدی و ستاره‌ی خورشید و سیاره‌ی زمین هم در حدود 4.5 میلیارد سال.
طبیعیه که وقتی شما با یک موضوع آشنایی ندارین، به منابع مراجعه کنید، اما خبرنگاران کپی‌کار، همچون دانشجویان پژوهشگر کپی-پیست کار، خالی از قوای اندیشه که هیچ، خالی از توان یک جستجوی ساده یا به عبارتی گوگل کردن هستن. در نتیجه فقط الابختکی کپی می‌کنن، نتیجه می‌شود کشف فسیل دایناسورهایی با سن 16 میلیارد سال در گُجرات هندوستان. نکته‌ی جالب اینه که عین متن خبر رو در تمام سایتها بدون جابجایی یک واو می‌تونید ببینید که همه به اشتباه "کپی" کردن از روی هم. فقط جلوی "به گزارش" اسم سایت خودشون رو نوشتن. خنده‌دار این که در این همه سایت خبررسانی و خبرگزاری و غیره و ذالک، یک سردبیری، خبرخوانی، چیزی وجود نداره که یک نگاهی به کِش رفتن همکارش بکنه که گند بالا نیاد. هیچ کدوم هم منبع خبر رو منتشر نکردن و فقط به همدیگه حواله دادن. به عبارتی خبرنگار اولی که خبر رو منتشر کرده، احتمالا در ترجمه‌ی متن دچار اشتباه شده، سردبیرش هم متوجه نشده؛ و تمام کِش‌روندگان بعدی که تنها کپی-پیست کردن، نه درست به خبر نگاه کردن و نه توان اندیشیدن به محتوا رو داشتن، در نتیجه دچار لغزش شدن. همون slippery slope خودمون.
برای دیدن تصویر بزرگتر روی عکس کلیک کنید
تزویرِ روزگارِ غریب
1 - یه کمدین امریکایی هست به نام لوییس سی.کی. من از این شخصیت خیلی خوشم میاد، یعنی شخصیتی که موقع اجرا روی صحنه بروز میده. به سادگی و با لودگی میگه من آدم تنبلی هستم، کثیفم، یه وقتایی دلم می‌خواد یکیو بکشم، به خدا گیر میده، به یهودیا گیر میده که به خاطرش تو امریکا رسما خِشتک پرچم می‌کنن و غیره... اما نکته‌ی مهم تو حرفایی که می‌زنه، یه نقد بسیار ظریف اجتمایی از شرایط حاکم بر جامعه هست، در واقع ایشون بر خلاف کمدین‌های وطنی که فقط بلدن ادای علی دایی و فردوسی‌پور در بیارن، یک ساعت و با ظرافت تمام، بسیاری از انتقادهای اجتماعی خودشو در قالب طنز و با لحنی شیرین و البته بسیار بسیار بی‌ادبانه!بیان می‌کنه.
2- 400 نفر از آقایون و خانم‌های چهره‌ی فرهنگی، نامه نوشتن و امضا دادن در حمایت از دست‌فروشان در مترو، پرسش من از این عزیزان و متفکران اجتماعی و فرهنگی و هنری و غیره...! اینه که کدومتون هر روز صبح با چشمای خوابالو و هر شب خسته و کوفته سوار مترو میشین و مجبورین نعره‌های فروشندگان و لگدمال شدن پاهاتون رو و کثیف شدن لباستون از کیسه‌های گنده‌ی اونا رو تحمل کنین؟ اصولا شما با وسایل حمل و نقل عمومی رفت و آمد می‌کنین؟ از آلودگی هوا چه خبر؟
3- بر اساس مصوبۀ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی که دستور فرمودن دیگه نباید از واژه‌ی شراب در کتاب‌ها استفاده بشه، ما میگیم چشم، فقط یه رونوشت هم بدین به خواجه‌ی شیراز که یه فکری به حال دیوانش بکنه و ورژن بعدیشو بدون شراب بده بیرون، حالا می و ساقی و قدح و ایناش هیچی...
می‌فرماد:
شرابی تلخ می‌خواهم که مردافکن بود زورش که تا یک دم بیاسایم ز دنیا و شر و شورش
4- حالا تصور بفرمایید اتفاقات بالا که عرض شد در امریکا افتاده بود، بعد آخر هفته رفتن به اجرای لوییس سی.کی حالی می‌داد خدایی...
الحاقیه: در ضمن تفاهممون مبارکا باشه،
و در پایان...
مِی خور که شیخ و زاهد و مفتی و محتسب چون نیک بنگری همه تزویر می کنند
ستارگان، چراغ‌های کیهانی (بخش دوم)
ستارگان، چراغ‌های کیهانی
نوشته: محمد علیزاده
سرگذشت شورانگیز یک ستاره
سرگذشت یک ستاره بسته به جرم آن است. عمرش هم چنین است. عمر ستارگان از چند میلیون تا چند میلیارد سال است. اکنون نیاز به یک نقطه‌ی آغاز داریم. آن آغازش در سحابی‌ها و در فضای میان ستاره‌ای است. چگالی میانه‌ی ماده در فضای میان ستاره‌ای چند اتم در هر سانتی متر مکعب و دما اندکی از صفر مطلق بیشتر است. چگالی سحابی‌ها چند هزار اتم در هر سانتی متر مکعب و دما هم کمی از صفر مطلق بالاتر است. سحابی‌های نخستین تنها از هیدروژن و اندکی هلیوم تشکیل شده بودند. باقی عناصر در هسته‌ی ستارگانِ پر جرمِ نخستین به وجود آمدند. سپس با کمک انفجارهای ابرنواختری و فوران‌های نواختری، این عناصر از هسته‌ی ستارگان به سحابی‌ها راه یافتند و در نتیجه ستارگان بعدی شامل درصد کمی از همه‌ی عناصر طبیعی دیگر شدند.
و اکنون سرگذشت یک ستاره:
الف) زایش (انباشتگی موضعی ماده‌ی سحابی):
حرکت‌های کوچک در درون سحابی موجب انباشتگی موضعی ماده می‌شود. نیروهای گرانش کمک بزرگی به انباشت ماده در نواحی فشرده می‌کنند و توده‌ی پیش‌ستاره‌ای را به وجود می‌آورند که تا یک میلیارد میلیارد میلیارد تن وزن دارند و این گونه، آماده‌ی زایش ستاره‌ای می‌شود. نخستین ستارگان شاید در ده میلیارد سال پیش زاییده شده باشند و هم اینک نیز در حال زایش هستند. این فرایند در سحابی‌ها که زایشگاه ستارگانند، پیوسته ادامه یافته و ستارگان تازه‌ای زاده می‌شوند.
ستارگان، چراغ‌های کیهانی (بخش نخست)
ستارگان، چراغ‌های کیهانی
نوشته: محمد علیزاده
برای دیدن عکس‌های بزرگتر، روی آنها کلیک کنید
ستارگان چراغ‌های کیهان هستند و در اندازه‌های گوناگون و روشنایی‌های دیگرگون وجود دارند اما شالوده‌ی همه‌ی آنها، گوی‌های داغِ گازی‌ای است که نیروشان از واکنش‌های هسته‌ای در هسته‌ی مرکزی تامین می‌شود. در واکنش‌های هسته‌ی ستارگان، هیدروژن مصرف و شکافته شده و بر اساس جرم آن ستاره و با نرخ‌های متفاوت، هلیوم و انرژی تولید می‌شود. دمای سطحی یک ستاره با پرتوِ نورِ بدست آمده از آن اندازه‌گیری می‌شود. اندازه‌گیری توده و جرم ستارگان به روش‌های نامستقیم هم ممکن است. می‌دانیم که گرانش با جرم رابطهی مستقیم دارد؛ پُرجرم‌ترین ستاره‌ها، پُرنورترین نیز هستند، علت این است که در هسته‌ی این ستاره‌های بسیار بزرگ و به دلیل گرانش بسیار زیاد آنها، ماده با انباشتگی بسیار بالا، بسیار بسیار درهم فشرده شده است که باعث شتاب در واکنش‌های هسته‌ای می‌شود. اما شُکوه چنین ستاره‌هایی چندان دیرپا نیست. ستاره‌های غول‌پیکرِ آبی-سپید، سوخت هسته‌ای خود را در مدت کوتاهی در سنجه‌ی ستاره‌ای و در حدود ده میلیون سال به پایان می‌رسانند.
کهکشان راه شیری با میلیاردها ستاره‌اش بر فراز صحرای آتاکاما در شیلی. در سمت چپ و پایین، دو ابر ماژلانی هم دیده می‌شوند
از سویی ستاره‌های کم جرم‌تر، به آرامی و با تنگ چشمی و سخت‌گیری سوخت خود را مصرف می‌کنند. ستاره‌های کوچکِ نارنجی یا سرخ‌گون، شاید برای صدها میلیون سال به زندگیِ خود ادامه دهند. خورشید ما نیز ستاره‌ای زرد رنگ با جرمی متوسط است که با همین درخشندگیِ اکنونش، به مدت 4500 میلیون سال در حال تابیدن است و تابشش را تا 5000 میلیون سال دیگر که سوختش به پایان می‌رسد، ادامه خواهد داد. جرم یک ستاره، رابطهی نزدیکی با درخشندگی‌اش دارد. بنابراین هرچه توده‌ی ستاره‌ای بیشتر باشد، پر نورتر و درخشنده‌تر نیز خواهد بود. ستارگان منبع انرژی نورانی و گرمایی هستند. بزرگی این انرژی از شگفتی‌های کیهان است. در هر دقیقه، هر سانتی متر مربع از سطح زمین که در راستای پرتو نور خورشید قرار دارد، 1/94 کالری انرژیِ نورانی و گرمایی دریافت می‌کند. این عدد، ثابت تابش خورشیدی نام دارد. خورشید به طور متوسط بر هر کیلومتر سطح زمین در حدود دو میلیون اسب بخار انرژی می‌دهد. شگفتاورتر اندازه‌ی انرژی‌ای است که تنها در یک سال به زمین می‌رسد و آن پنج میلیون برابر از تمامی انرژی‌ای که از ذغال سنگ، گاز، آب، نفت، انرژیِ هسته‌ای، باد و هر انرژی دیگری که در زمین تولید شود بیشتر است. شگفتی دیگر انرژی‌ای است که تنها در یک دقیقه از خورشید تابیده می‌شود و برابر است با عدد بسیار بزرگ 472300 میلیارد میلیارد اسب بخار! می‌دانید از عمر خورشید چقدر گذشته؟ عمر خورشید را به دقیقه تبدیل و در عدد بالا ضرب کنید. آیا عددی را که یافته‌اید، می‌توانید بخوانید؟ بسیار خوب، این را هم بدانید که زمین تنها یک دو میلیاردیوم از این انرژی را دریافت می‌کند. برای تولید این اندازه انرژی، خورشید در هر ثانیه در هسته‌ی خود 700 میلیون تن هیدروژن را به 695 میلیون تن هلیوم تبدیل می‌کند و باقی مانده به انرژی تبدیل می‌شود. این رقم در برابر جرم خورشید چنان ناچیز است که می‌تواند تا پنج میلیارد سال دیگر به زندگی ادامه دهد.
خوشه‌های کیهانی، گروه محلی، اَبَرخوشه‌ها چیستند؟
خوشه‌های کیهانی، گروه محلی، اَبَرخوشه‌ها چیستند؟
نوشته: محمد علیزاده
بیشتر کهکشان‌ها به دلیل گرانش به سوی یکدیگر کشیده می‌شوند. همچنین این نیروی گرانش آنها را در کنار یکدیگر نگاه می‌دارد. راه شیری و آندرومدا و کهکشان مثلثی به همراه حدود سی کهکشان کوچکتر که به دور این سه کهکشان می‌چرخند، مجموعه‌ای کهکشانی با عنوان گروه محلی را با ریختی نامنظم شکل داده‌اند. گروه محلی بخشی از یک خوشه‌ی کهکشانی است. در حالی که بیشتر کهکشان‌ها در گروه‌های کوچکی قرار دارند، در حدود ده درصد از کهکشان‌ها در کیهان، بخشی از مجموعه‌هایی بزرگتر به اسم خوشه‌ی کهکشانی هستند. خوشه‌های کهکشانی ممکن است شامل صدها یا هزاران کهکشان باشد. تا به حال در حدود ده هزار خوشه‌ی کهکشانی توسط ستاره‌شناسان شناسایی شده است. خوشه‌های کهکشانی به دو گونه‌ی منظم و نامنظم دیده شده‌اند. خوشه‌های نامنظم می‌تواند از چند کهکشان یا از چندین هزار کهکشان و از گونه‌های مختلف تشکیل شده باشد. خوشه‌های منظم از کمابیش یک هزار کهکشان تشکیل شده که با فشردگی گرد هم آمده‌اند و ریختی کمابیش کروی را به وجود آورده‌اند، بیشتر این کهکشان‌ها نیز بیضوی هستند. حتی در چنین گروه بهم فشرده‌ای، کهکشان‌ها از یکدیگر صدها هزار سال نوری فاصله دارند.
نظریۀ جهان متورم چیست؟
نظریۀ جهان متورم چیست؟
نوشته: محمد علیزاده
جهان در آیندهی دور
آیا می‌دانید به دلیل انبساط پیوسته‌ی کیهان و دور شدن کهکشان‌ها از هم، در آیندهی بسیار دور، کیهان چنان گسترش خواهد یافت که دیگر نور یارای رسیدن به مسافت‌های بسیار دور را ندارد. در نتیجه، اگر ساکنان هوشمندی در سیاره‌های زیست‌پذیر کهکشان‌های آن دوران وجود داشته باشند، جهان را مانند آنچه ما امروز می‌بینیم، نخواهند دید، زیرا نور کهکشان‌های بسیار دوردست را دریافت نمی‌کنند. در نتیجه دریافت آنها از بزرگی جهان به اندازه‌ی همان خوشه‌ی محلی کهکشان‌هایی است که در آن زندگی می‌کنند.
شکافت و گداخت هسته‌ای چیست؟
شکافت و گداخت هسته‌ای چیست؟
نویسنده: محمد علیزاده
مقابله با تغییرات آب و هوایی
زمانی که من در دوره‌ی راهنمایی به مدرسه می‌رفتم در اوایل دهه‌ی 60، در زمستان دست کم سالی سه چهار بار از روی پشت بام برف حسابی پارو می‌کردیم، و دست کم سالی سه چهار روز هم مدارس تهران به دلیل بارش سنگین برف تعطیل میشد. امسال بعد از گذشت سه دهه، برف رو باید تنها روی کوه دید و برای لمس برف، باید رفت بالای کوه. ده‌ی 70 که به کوه می‌رفتم، از شیرپلا به بالا به راحتی سه چهار متر برف بود و حتا بیشتر، برف دست کم تا اواخر تیر و اواسط مرداد ماه اون بالا بود. امروز یخچال‌های دماوند و علم کوه از نصف هم کمتر شده. این تنها وضع کشور ماست. جدای از دوره‌های خشکسالی، و جدای از شلوغی تهران و زیاد شدن آدمها، که همین باعث گرم شدن زیست محیطی میشه، در کل هوا به سوی گرمی رفته، نتایجش رو همه شاهد هستیم، تابستان گرمتر و زمستان خشک و بی بارش.
چه باید کرد؟ آیا کاری از دست ما برمیاد؟ آیا فناوری می‌تونه کمک کنه که از این وضع نجات پیدا کنیم؟
فرضیه‌های گوناگونی پیرامون وضع آیندهی زمین بیان شده. بعضی افزایش فزاینده‌ی گرما رو پیش بینی می‌کنن و برخی میگن زمین تا یه جایی گرم میشه و بعد انگار که عطسه کرده باشه، یه دوره سرما و عصر کوچک یخبندان آغاز میشه. کسی به درستی نمی‌دونه، ولی به فرض این که به همین ترتیب گرم شدن ادامه داشته باشه، در کمتر از 50 سال آینده، قطب شمالی در کار نخواهد بود، مقدار خیلی زیادی از یخهای به ضخامت چند کیلومتری و چندین هزار ساله‌ی قطب جنوب آب میشه، اقیانوس منجمد شمالی که بیشترش در بیشتر سال یخ زده هست، تبدیل به آب آزاد خواهد شد، نوار شمالی زمین شامل گرینلند و شمال کانادا و آلاسکا و سیبری، به سوی معتدل شدن خواهد رفت، بسیاری از جزایر کم ارتفاع اقیانوس به زیر آب خواهد رفت و بسیاری از سواحل هم به همین ترتیب که بیشترشون متعلق به کشورهای جهان سوم هست و البته یکی دو تا کشور ثروتمند هم مثل هلند نابود شده و به زیر آب میره؛ و موارد بسیار دیگه. حالا چه کسی سود خواهد کرد از این تغییرات؟
پیشران گداختِ رَم‌جِت چیست؟
پیشران گداختِ رَم‌جِت چیست؟
هر پیشرانی که سوخت را با هوا درهم آمیزد و منفجر کند که پیامد آن، پیستون و میل‌لنگ را به حرکت درآورد، یک پیشرانِ درون‌سوز است. پیشرانِ جت، گونه‌ای از پیشرانهای درون‌سوز است که به وسیلۀ مکشِ هوا از هواسپهر به درون پیشرانه و درآمیختن با سوخت و ایجاد گاز و افروزِش آن و بیرون دادن گاز از خروجیِ پشت پیشران، هواپیما را به پیش می‌راند. پس پیشرانۀ جت بر پایۀ قانون‌های حرکت نیوتن کار می‌کند. نخستین پیشرانِ جت را آلمانها در سال 1939 ساختند. یک پیشران جت شامل سامانۀ توربینِ گاز و سامانۀ درهم آمیختن هوا و سوخت و سامانۀ افروزِش درونی و سامانۀ خروجی است. پیشران توربوجت دارای یک فشرده‌ساز هوا یا توربین است که هوا را با فشار بسیار زیاد به درون پیشران و محفظۀ افروزِش وارد می‌کند و آن گاه که با سوخت درآمیخته و منفجر شد، گاز حاصل را با فشارِ بسیار بالا و از پشت پیشران به بیرون می‌راند. رده‌های بهینه‌سازی شدۀ این پیشران، توربوفن و فن‌جت است. اینها ورودی هوای بیشتر و برون‌داد گاز نیرومندتری دارند. پیشران رَم‌جت، توربین نداشته و با تندیِ حرکت خود، هوا را به درون می‌کشد. این کار با دهانۀ مکش ویژه‌ای انجام می‌شود که هنگام ورود هوا، آن را برای اَفروزِش درونی، فشرده می‌کند. پس از افشانده شدن سوخت به هوای فشرده، اَفروزِش انجام می‌گیرد. همچون دیگر پیشرانهای جت، فشار پیشراننده از بیرون راندن پرفشارِ گاز از پشت پیشرانه به دست می‌آید. بالاترین کارایی چنین پیشرانی در تندی‌های بالای 2 ماخ یا 2500 کیلومتر در ساعت و بالاتر است. یک پیشرانِ گداختیِ رم‌جت یا Fusion Ramjet Drive، به جای هوا با هیدروژن که در فضای میان‌ستاره‌ای به فراوانی یافت می‌شود، کار می‌کند. همچنین با توجه به اینکه پراکندگی هیدروژن در پهنۀ کیهان، چیزی در حدود 10 اتم در هر متر مکعب است، پس فشرده‌سازی آن کارایی ندارد و برای دست یافتن به نیروی پیشرانندۀ کاراتَر، باید هیدروژن را گداخت و از نیروی گداختِ آن بهره جست. به این نکته هم توجه داشته باشید که 10 اتم هیدروژن در متر مکعب و در بزرگی ابعاد جهان آفرینش، اندازه‌ای بسیار بسیار زیاد است.