شگفتی‌های کیهان: اندازه‌های ناجوان‌مردانه پهناور کیهان

---

اندازه‌های ناجوان‌مردانه پهناور و شگفتاور کیهان

نویسنده: محمد علیزاده

فاصله‌ی بین کهکشان‌ها و ستارگان چنان گسترده است که ستاره‌شناسان برای بیان فاصله‌های کیهانی به جای کیلومتر از واحد نجومی، پارسک و سال نوری استفاده می‌کنند. یک واحد نجومی فاصله‌ی زمین تا خورشید است و نزدیک به 150 میلیون کیلومتر. یک سال نوری هم فاصله‌ای است که نور با سرعت نزدیک به 300,000 کیلومتر بر ثانیه و در مدت یک سال می‌پیماید که این اندازه نزدیک به 9500 میلیارد کیلومتر می‌شود. یک پارسک هم نزدیک به 31000 میلیارد کیلومتر است. یک پارسک کمابیش 3/26 برابر یک سال نوری و 206,205 برابر واحد نجومی است.
  پروکسیما قنطورس نزدیکترین ستاره‌ی بیرون از منظومه خورشیدی در فاصله‌ی 4/3 سال نوری و یا 1.3 پارسک و دورترین کهکشان‌ها و اخترنماهای قابل دیدن بیش از 13.6 تا 15 میلیارد سال نوری از ما، در فاصله‌ای که نور فرصت رسیدن به آنجا را پس از انفجار بزرگ یافته است، قرار دارد؛ ژرفنایی از کیهان که مشاهده‌ی فراتر از آن امکان‌پذیر نیست. با این وجود ستاره شناسان باور دارند که آنجا نیز پایان جهان نیست.  

حرکت نور نیز در فضای بیکران کیهان به سبب گستردگی پهناورش زمان‌بر است، از این رو هنگامی که به اجسام آسمانی در ژرفنای کیهان می‌نگریم، نوری را مشاهده می‌کنیم که سالها پیش، از آن اجرام گسیل شده است. پس همراه با نگاه کردن به ژرفای فضا، به گذشته نیز می‌نگریم. برای نمونه 8.3 دقیقه طول می‌کشد تا نور خورشید، فاصله‌ی 150 میلیون کیلومتری تا زمین را بپیماید و به زمین برسد. پس چشم انداز خورشید هنگامی که به آن نگاه می‌کنیم برای کمابیش هشت دقیقه پیشتر است.   اجسام دورتر از ما در فضا، بیشتر در ژرفای زمان فرو رفته‌اند. زمانی که تلسکوپ خود را به سوی پروکسیما قنطورس نشانه می‌رویم، آنرا در وضعیتی که 4.3 سال پیش بوده می‌بینیم، و نمای کهکشان آندرومدا از روی زمین مربوط به دو میلیون سال پیشتر است. نوری که پانزده میلیارد سال طول کشیده تا از دورترین کهکشان‌ها و کوازارها به ما برسد، دیدی کوتاه از جهان را در دوران جوانیش به ارزانی می‌دارد.   اندازه‌ی ساختارهای کیهانی همچون اندازه‌های میان آنها شگفتاور است. کهکشان خودمان را در نظر بگیرید، مارپیچِ پر ستاره‌ی راه شیری به پهنای یکصد هزار سال نوری در پهنه‌ی کیهان گسترده شده است. اگر بتوان تمام راه شیری را در فضایی به وسعت تهران جا داد، خورشید به اندازه‌ی یک نقطه خواهد بود که تنها با ذره‌بین قابل مشاهده است. اکنون تمامی منظومه‌ی خورشیدی بزرگ‌تر از یک دانه‌ی شکر نخواهد بود. تا به امروز بزرگ‌ترین ساختار شناخته شده در کیهان که به دیوار بزرگ  معروف است، زنجیره‌ای از خوشه‌های کهکشانی است به درازای پانصد و پنجاه میلیون سال نوری، پهنای دویست میلیون سال نوری و ضخامت ده میلیون سال نوری. بزرگترین ستاره‌ی شناخته شده هم یک قیفاووسی است به نام اپسیلون. گمان می‌رود قطر آن 3000 برابر خورشید باشد. یعنی 4170 میلیون کیلومتر و یعنی 3000 خورشید را می‌توان در راستای قطر این ستاره پشت سر هم قرار داد. حالا محاسبه کنید چند خورشید درون آن جا می‌شود!