آشنایی با منظومۀ خورشیدی (بخش دوم)

---

آشنایی با منظومۀ خورشیدی

نوشته‌: محمد علیزاده

این نوشتار پیشتر در مجله‌ی دانشمند منتشر است.

برای دیدن عکسها در اندازه‌ی بزرگتر روی آنها کلیک کنید

10 - تایتِن
تایتِن، ششمین ماه سیارۀ کیوان است با قطر 5150 کیلومتر که توسط کریستیَن هُوی‌‌گِنس، ستاره‌‌شناس هلندی در سال 1655 کشف شد. تایتِن، بزرگترین ماه کیوان و دهمین جرم بزرگ در منظومۀ خورشیدی است. با این که تایتن یکی از ماه‌‌های کیوان است، اما همچون گَنیمید بسیار بزرگ است. براورد شده که هواسپهر آن مانند زمین و فشار آن بر روی سطح در حدود 60 درصد فشار هوای سطح سیارۀ زمین است. از آنجا که بیشتر هواسپهرش از نیتروژن تشکیل شده، چهرۀ این ماه، پرتقالی رنگ دیده می‌‌شود. دمای سطحی آن منفی 178 درجه سانتی‌‌گراد است. تا پیش از وُیَجِر، گمان می‌‌رفت که این ماه دارای هواسپهر، دریا، قطبهای یخی و گازهای اتان و متان فراوانی باشد. بنابراین، گذر فضاپیمای وُیَجِر جوری برنامه‌‌ریزی شد که از فاصلۀ بسیار نزدیکی از این ماه بگذرد. اما عکس‌‌هایی که به زمین فرستاده شد، هواسپهری چگال و ابرهایی فراوان را نشان می‌‌داد. پس دیدن سطح تایتن شدنی نبود. در سال 1997، فضاپیمای کاسینی از زمین به پرواز درآمد تا در سال 2004 به سیارۀ کیوان برسد و چون ماهواره‌‌ای به دور آن به چرخش درآید. در فضاپیمای مدارگرد کاسینی، کاوشگر هُوی‌‌گِنس نیز جای داده شده بود تا کاسینی، هنگام گردش به دور کیوان، در یکی از کنارگذرهای مناسب از کنار تایتن، آن را به سطح تایتن پرتاب کند. داده‌‌های دریافتی از سطح تایتن که توسط کاوشگر هُوی‌‌گِنس فرستاده شد، نشانگر وجود متان مایع بر سطح آن است. تا امروز، فضاپیمای کاسینی، سی بار از کنار تایتن گذشته و از آن عکسهای فراوانی به زمین فرستاده است.

آشنایی با منظومۀ خورشیدی (بخش نخست)

---

آشنایی با منظومۀ خورشیدینوشته‌: محمد علیزاده

این نوشتار پیشتر در مجله‌ی دانشمند منتشر است.

برای دیدن عکسها در اندازه‌ی بزرگتر روی آنها کلیک کنید

 

همه می‌دانیم که در منظومۀ خورشیدی چند سیاره وجود دارد؛ اما آیا می‌دانید که در همین سامانه چند ماه وجود دارد؟ آیا می‌دانید که بزرگترینِ این ماه‌ها کدام است؟ و آیا می‌دانید که تعدادی از این ماه‌ها، از برخی سیاره‌های این سامانه بزرگتر هستند؟ در این نوشتار، بنابر اندازه، با اجرامی که در سامانۀ خورشیدی وجود دارد آشنا خواهیم شد.
هر سامانۀ خورشیدی، دارای یک ستارۀ مرکزی است که بزرگترین جرم آن نیز هست. اجرامی که به دور ستاره می‌گردند، سیاره و اجرامی که به دور سیاره‌ها می‌گردند، ماه هستند. در منظومۀ خورشیدیِ ما، زمین سیاره است و ماهِ آن را "ماه" می‌نامیم. ماهِ زمین کمابیش جرم بزرگی است و نقشی بسیار پررنگ در به وجود آمدن زندگی در روی زمین دارد. سیاره‌های دیگر نیز دارای ماه هستند. اندازۀ تعدادی از آنها بسیار بزرگ و تعدادی بسیار کوچک هستند. همچنین در سامانۀ خورشیدی، به جز سیاره‌ها و ماه‌های آنها، سیاره-های کوتوله‌ای چون پلوتو و اریس وجود دارند که در مدارهای بسیار دوردست که به آن ناحیۀ فرانپتونی گفته می‌شود به دور خورشید می‌گردند. و نیز در مدار میان سیارۀ بهرام و مشتری، کمربندی از سنگهای بزرگ و کوچک وجود دارد که به آن کمربند سیارکها گفته می‌شود.
اینک به ترتیب بزرگی، به معرفی اجرام سامانۀ خورشیدی و بررسی تعدادی از ماه‌ها می‌پردازم.

 

 

ده جایگاه برای یافتن زندگی برون‌زمینی (1)

---

ده جایگاه برای یافتن زندگی برون‌‌‌زمینی

بخش نخست

برگردان: محمد علیزاده

   آیا به‌‌‌راستی ما در جهان تنها هستیم؟ مسابقه برای یافتن زندگیِ هوشمند، یا هرگونه زندگی برون‌‌‌زمینی، کوششی است که سالهاست ادامه دارد. با اینکه تاکنون هیچ مدرک محکم و معتبری از زندگی برون‌‌‌زمینی یافت نشده، اما به نظر می‌‌‌رسد در برنامۀ ماموریتِ هر کاوشگر فضایی که از زمین پرتاب می‌‌‌شود، "جستجوی زندگی" نقش بسته باشد.
   تا امروز می‌‌‌دانیم که در منظومۀ خورشیدی، تنها زمین دارای زندگی است و شاید تا چند دهۀ دیگر، ریختهای دیگری از زندگی نیز در همین نزدیکی‌‌‌ها یافت شود. همچنین، ریختِ شناخته شدۀ زندگی، نیازمند کربن، اکسیژن و آب است، اما در همین زمین که جایگاه زندگی ماست، ریختهایی از زندگی یافت شده که در محیطهای ناهنجارِ بسیار سرد و یا بسیار گرم و به دور از نور خورشید ادامه دارد. برای نمونه به تازگی و با کمک پیشرفت فناوری و ساخت زیردریایی‌‌‌هایی که تاب فشارهای خُردکنندۀ ژرفای آبهای اقیانوس را دارند، ریختهایی از زندگی در ژرفاهای تاریک و سردِ آبهای زمین یافت شده که در کف اقیانوسها و در نزدیکیِ منابع زمین‌‌‌گرمایی در جریان است و آنجا جاندارانی، در محیطهایی آکنده از سولفور زندگی می‌‌‌کنند. نکتۀ شگفتِ دیگر از جریانِ پیچیدۀ زندگی این است که دانشمندان در زباله‌‌‌های اتمیِ دفن شده در ژرفای اقیانوسها، و نیز در میان یخهای سرد و به‌‌‌دور از نور خورشید، باکتریهای زنده یافته‌‌‌اند. اینها و نیز بسیاری نکته‌‌‌های دیگر، برهانهای محکمی است بر آنکه زندگی می‌‌‌تواند در جاهایی باورناپذیر ریخت گیرد و رشد یابد.
   با فرضیه‌‌‌های امروزِ دانش زمینی، به درستی نمی‌‌‌توان گفت که زندگیِ برون‌‌‌زمینی در کجا پنهان است. با این‌‌‌حال، در اینجا به ده نمونه از جاهایی که گمان بیشتری می‌‌‌رود زندگی در آنها جریان داشته باشد، اشاره می‌‌‌شود.