خرده اندیشه

نوشته‌ها، ترجمه‌ها و اندکی از اندیشه‌های پراکنده‌ی من

خرده اندیشه

نوشته‌ها، ترجمه‌ها و اندکی از اندیشه‌های پراکنده‌ی من

ده راز برتر ستارگان (بخش نخست)




ده راز برتر ستارگان

برگردان: محمد علیزاده

منبع: www.space.com

شبی پرستاره
برای بسیاری از کسانی که به آسمان خیره می‌شوند، آسمان شب شاید تنها پرده‌ای بسیار یکسان از نورهایی چشمک‌زن باشد. اما حقیقت امر این است که جهان از میلیاردها ستارۀ گوناگون و پر از شگفتی ریخت یافته است. از آتش‌بازی‌های ستارگان در قالب انفجار اَبَرنواَخترها تا سیاه‌چاله‌های نادیدنی؛ و ستاره‌شناسان رفته رفته درمی‌یابند ستارگان چگونه کار می‌کنند و چه چیزهایی موجب می‌شود هر یک از آنها نادر و یکتا باشند.
با تمام اینها، هنوز رازهایی بسیاری باقی است.
 

در این تصویر هنری، میدان مغناطیسی بسیار پرانرژی و نیز بسیار جوانِ یک خوشۀ ستاره‌ای با نام Westerlund 1 نشان داده شده است. این خوشۀ بی‌نظیر دربردارندۀ صدها ستارۀ بسیار بسیار پر جرم و سترگ است که درخشندگی بعضی از آنها، یک میلیون بار از خورشید ما بیشتر است.

10 -  الماسهایی در آسمان
هنگامی که یک ستاره با جرمی برابر خورشید ما، سوخت هسته‌ای خود را به پایان می‌رساند، لایه‌های بیرونی خود را رها ساخته و از آن تنها یک هستۀ بسیار داغ با نام کوتولۀ سپید بر جای می‌ماند. دانشمندان می‌اندیشند که در درون یک کوتولۀ سپید، لایه‌ای با کلفتی کمابیش 50 کیلومتر از کربن و اکسیژن متبلور و بلورِش یافته مانند الماس وجود داشته باشد. در سال 2004، کوتولۀ سپیدی نزدیک صورت فلکی قنطورس یافتند که از کربن بلورش یافته ساخته شده است و 25 میلیارد میلیارد میلیارد تن وزن دارد.

 

 
ادامه مطلب ...

ستارگان، چراغ‌های کیهانی (بخش دوم)




ستارگان، چراغ‌های کیهانی

نوشته: محمد علیزاده


سرگذشت شورانگیز یک ستاره

سرگذشت یک ستاره بسته به جرم آن است. عمرش هم چنین است. عمر ستارگان از چند میلیون تا چند میلیارد سال است. اکنون نیاز به یک نقطه‌ی آغاز داریم. آن آغازش در سحابی‌ها و در فضای میان ستاره‌ای است. چگالی میانه‌ی ماده در فضای میان ستاره‌ای چند اتم در هر سانتی متر مکعب و دما اندکی از صفر مطلق بیشتر است. چگالی سحابی‌ها چند هزار اتم در هر سانتی متر مکعب و دما هم کمی از صفر مطلق بالاتر است. سحابی‌های نخستین تنها از هیدروژن و اندکی هلیوم تشکیل شده بودند. باقی عناصر در هسته‌ی ستارگانِ پر جرمِ نخستین به وجود آمدند. سپس با کمک انفجارهای ابرنواختری و فوران‌های نواختری، این عناصر از هسته‌ی ستارگان به سحابی‌ها راه یافتند و در نتیجه ستارگان بعدی شامل درصد کمی از همه‌ی عناصر طبیعی دیگر شدند.


و اکنون سرگذشت یک ستاره:


الف) زایش (انباشتگی موضعی ماده‌ی سحابی):
حرکت‌های کوچک در درون سحابی موجب انباشتگی موضعی ماده می‌شود. نیروهای گرانش کمک بزرگی به انباشت ماده در نواحی فشرده می‌کنند و توده‌ی پیش‌ستاره‌ای را به وجود می‌آورند که تا یک میلیارد میلیارد میلیارد تن وزن دارند و این گونه، آماده‌ی زایش ستاره‌ای می‌شود. نخستین ستارگان شاید در ده میلیارد سال پیش زاییده شده باشند و هم اینک نیز در حال زایش هستند. این فرایند در سحابی‌ها که زایشگاه ستارگانند، پیوسته ادامه یافته و ستارگان تازه‌ای زاده می‌شوند.
 
ادامه مطلب ...

سربلندی دوباره برای نظریۀ نسبیت عام انشتین



به مناسبت صدمین سال انتشار نظریه نسبیت انشتین، مقاله‌ای که چند سال پیش در مجله‌ی دانشمند به چاپ رسانده بودم را در اینجا بازنشر می‌کنم.



سربلندی دوباره برای نظریۀ نسبیت عام انشتین


برگردان: محمد علیزاده


کشف تپ‌اختری بسیار شگفت‌انگیز که تاییدی است دوباره بر درستی پیش‌بینی‌های نظریۀ نسبیت عام.
به تازگی تپ‌اختری شگفت‌انگیز کشف شده که دامنۀ آزمایش‌های درستی "نظریه نسبیت عام" را زمینه‌ای تازه بخشیده است.
تا امروز که گفته‌های انشتین درست بوده است.



در این تصویر هنری، این دو جرم شگفت‌ انگیز انگاشته شده که جرم کوچکتر، بسیار سنگین‌تر است و هر ثانیه 25 بار به دور محور خود می‌گردد و هر 2 ساعت و نیم به همراه کوتولۀ سپید همدم خود به دور یکدیگر می‌چرخند. ستارۀ نوترونی امواج رادیویی نیرومندی به فضا گسیل می‌دارد که در روی زمین با رادیوتلسکوپ دریافت می‌شود. هر چند که این سامانۀ دوتایی در جایگاه خود بسیار بی‌همتا و شگرف است، اما مکان خوبی است که دانشمندان محدودیتهای نظریه‌های فیزیکی را با کمک آن بیازمایند.
نیروی بسیار زیاد گرانش این سامانه، صفحۀ فضا-زمان را خم می‌کند. هر چند هنوز دانشمندان این خمش را به طور مستقیم رصد نکرده‌اند، اما توانستند با اندازه‌گیری هدررَوی انرژی در این سامانه و نیز تغییرات مداری، به آن پی ببرند.


  ادامه مطلب ...

شگفتی‌های کیهان: ستاره‌ی نوترونی چیست؟


ستاره‌ی نوترونی


نویسنده: محمد علیزاده


از شگفتی‌های باورنکردنیِ کیهان، ستاره‌ی نوترونی یا تپ‌اختر است. در فشار و دمای بسیار زیادِ هسته‌ی ستاره، پروتون و الکترون با هم آمیخته شده و نوترون را به وجود می‌آورند. ستاره‌ی نوترونی نامش را از همین جا یافته است. ستاره‌ی نوترونی بی اندازه کوچک است. قطر آن تنها چند ده کیلومتر است. ستاره‌ی نوترونی چگالی شگفتاوری دارد. باور کردنش سخت است، اما هر سانتی متر مکعب از آن، وزنی برابر یک میلیارد تن دارد. برای جلوگیری از رُمبش ستاره، نوترون‌ها مانند گاز رفتار کرده و فشاری را ایجاد می‌کنند که برای برپا نگه داشتن آن کافی است. اما اگر نوترونها نتوانند فشار هنگفت رو به درون را ناکار کنند، ممکن است هسته‌ی ستاره در اثر گرانش دچار رُمبش شود و به سیاه‌چاله دگرگون گردد. ستاره‌ی نوترونی با سرعت بسیار شگفتاور هزار دور در هر ثانیه به دور خود می‌چرخد. این سرعت زیاد میدان مغناطیسی قدرتمندی را ایجاد می‌کند. شدت این میدان میلیاردها برابر میدان مغناطیسی زمین است. نیروی مغناطیسیِ نیرومند ستاره که با گردش بسیار تند آن در هم می‌آمیزد، پرتوهایی را گسیل می‌دارد که به صورت تپش‌هایی در زمین دریافت می‌شود، از این روست که ستاره‌های نوترونی به تپ‌اختر هم معروف هستند. نخستین تپ‌اختر در سال 1967 توسط ستاره شناسان دانشگاه کمبریج کشف و بازه‌ی میان تپش‌های این ستاره 1.3 ثانیه ثبت شده است. تا به امروز بیش از 650 تپ‌اختر کشف شده است.



طرحی خیالی از یک ستاره‌ی نوترونی